TUSAŞ Umumî Müdür’ü Temel Kotil, Ulusal Muharip Uçak’ın çalışmalarında aksama olmadığını ve 2023’te hangardan çıkacağını açıkladı. Öte yandan Arjantin ve Türkiye arasında yakın devirde gerçekleşecek SMALL GEO uydu ittifakı yapılacağını birinci kere duyuran Kotil, şirketin çalışmalarını Haber Aero’ya kıymetlendirdi.
THY Covid-19 sonrası kendine gelir
Sivil havacılık kesimi Covid-19 pandemisi’nden etkilendi. Boeing ve Airbus’ın da bu durumda üretimleri etkilendi. Biz bu bunalımın süreksiz olduğunu düşünüyoruz. Biliyorsunuz, benim Türk Hava Yolları(THY) tecrübem var. 2009 buhranı yaşadık, 2003’teki Rakka vakasını yaşadık. Havacılık kolunda bir düşüş olursa, bölüm toparlandığında adeta o düşüş olmamış üzere kendine geliyor. Havayolları virüs ortadan kalktığı zaman(süreleri ben konuşacak durumda değilim) bıraktığı mekandan devam etmiş üzere aradaki eksiklikler tamamlanmış olur. Boeing, Airbus ve gayri uçak üreticilerinin kapasite azaltmaları kelam konusu fakat bunu ziyadesiyle mekanına koyacaklar. 2003’te olduğu üzere kapasite artırarak (Boeing o hengam kapasite kesmişti, gelgelelim Airbus kesmemişti) devam edecektir. Bu durumun muvakkat olduğunu düşünüyorum.
Ulusal Muharip Uçak ve Atak çalışmaları devam ediyor
Bizim yatırımlarımız açısından, eleman alışımız açısından hiçbir değişiklik olmadı. TUSAŞ daha çok kişisel bir şirket. Neden şahsi? Zira biz daha çok savunma koluna çalışıyoruz. Devletimizin bize yap dediği Ulusal Muharip Uçak, Atak-2 olmak üzere birçok girişimimizin çalışmaları sürüyor. Bizim portföyümüzün yüzde 70’i savunma kesiminden oluşuyor ve müşterisi de devletimiz. Daha süratli yapıp daha süratli piyasaya sürmek istiyoruz ki buhran bitince daha hazır olalım.
2020’de de yüzde 23 büyüyeceğiz
Boeing ve Airbus’a yalnızca yüzde 25’lik bir kısımdan üretim yapıyoruz. Bu bir ölçü etkilenecek. Biz kapasite kesmedik, işlerimiz devam ediyor, tesislerimizi büyütmeye devam ediyoruz, eleman alımı yapıyoruz ki yarın bugünden âlâ olacak. Bizim şirketimizin kişiseli ’Durmak yok, yola devam’ anlayışıyla çalışıyoruz. Bu yıl yüzde 23 bütçelemiştik, geçen sene yüzde 43 büyüdük. İnşallah bu sene de yüzde 23 büyüyeceğiz.
Işçisi A ve B öbeği olarak ikiye böldük
Birinci günler nasıl yapacağımız bakarak geçti. Münhasıran sayın Cumhurbaşkanımızın, “Çalışanların yarısı hanede tutulsun yarısı çalışsın” dedikten sonra biz şunu yaptık. Başkan olarak yönetici ve yukarısı bir ay müsaadesini şirkete bağışladık. Bizim var olan izinlerimiz vardı ve dedik ki bu sene müsaade yapmıyoruz. Ve işçimize de dedik ki; “bir aylık müsaadenizi meskende geçireceksiniz.” Çalışanı ikiye ayırdık A ve B olmak üzere. Işçimizin B kısmında olanlar iki hafta hanede kaldı. Sonra A öbeği meskende kaldı ve onlarda artık geldi. Binaenaleyh bizim uzaklıklar açılmış oldu. Mühendis yüklü bir şirketiz biz arada bir kişi boşaltmış olduk. Maske takmaya çabucak başladık. Şirketimizin girişlerinde kameralarla vücut sıcaklığı denetimi yapıyoruz. Havalimanlarında yurt dışlarında olduğu üzere. Sabah işe gelirim nizamiyeden geçerken ateşim ölçülür şayet bedeller yüksek çıkarsa meskene gönderilirim. Bütün önlemleri aldık. Hijyen konusunda, yemekhaneleri birinci günden kapattık zati, kumanya sistemine geçtik. Birinci iş işçinin moral ve motivasyonunu yüksek tutmak. Içtimaî arayı koruyarak hizmetliler çalışanlara bu menüleri dağıtıyorlar. Menülerin içine çikolata koyuyoruz. Olağan menülerimizde bulunmaz.
Tüm önlemlerimizi aldık
Biz şunu çok düzgün çalıştık. Güney Kore bu işte en evvel önlem alan devletlerden biri. Oradaki şirketlerle görüşmelerimiz oldu. Telekonferans yaptık, görüşlerini aldık. Bu işte başarılı Japon şirketleriyle görüştük. Yeni bir yerküre var ortada artık. Bu virüsün kalıcı izleri de var. Bir çok cana mal oluyor. Allah korusun önlemlerimizi alalım. Lakin öğrendiğimiz şu: Bundan sonra çalışanına sahip çıkan şirketler başarılı olacak. Çalışanının sıhhatine sahip çıkan. Titiz ve ak olan. Türkler için sıkıntı bir şey değil bu. Ve çalışanın moralini bozmadan çalışan şirketler başarılı olacaklar. Olana üzülüyoruz lakin bir kasvet çekmiyoruz. THY Umumî Müdüriyeti yaptığım periyotta şunu diyorduk: Buhran bütün yerküreyi etkiliyorsa sorun yok. Buhran lokalse yani memleketimizde yahut şirketimizdeyse o devir mesele var. Şu an şirketimizin adam saat kaybı yok. İnşallah Mayıs sonu rahatlar. Rahatlamazsa sair tahlil bulacağız. Lakin günün ahir yüzde 23’lük ivmeyi tutturacağız.
MMU 2023’te hangardan çıkacak
Ulusal Muharip Uçak 2023’te hangardan çıkacak. 2021’de PDR’ı bitiyor. Bugün velev içtimada gözden geçirdik eksiklerimizi. Ne durumda olduğumuza baktık. Gökbey’i 29 Ekim 2020’de teslim edeceğiz inşallah. Sertifikasyon uçuşları devam ediyor. Sivil Havacılık sertifikasyon sürecinde tele konferansla çalışıyoruz. Burada bir gevşeme laf konusu değil. Biz içi dönük bir şirketiz eserler içeride yapılıyor. Yerküre bu aralar şunu da denetim ediyor. Sanki içerden çalışabilir miyiz, bilgisayar sistemleri, yeni asrî teknoloji, eğitim sistemleri aslında yerküre tekrar harmanlanıyor. Boeing ve Airbus için yarım milyon dolarlık ihracat yapıyoruz diyorduk. Burada onların talebinde bir gevşeme olabilir lakin şimdi yok. Bu işte fotoğraftan çıkacak firmalar var. İnşallah Türk firmalar olmaz.
Nakit gereksinimimiz yok
Bu aslında hem düşünceyi hem fırsatı içeren bir ortam. Ekonomik olarak yeterli durumdayız. Nakit meselesi olan bir şirket değiliz. Bu buhranı avantaja dönüştürebiliriz. Önlem almak gerekiyor fakat korkmamak lazım. Ben Temel Kotil olarak işim olamadığı devirler meskende kalıyorum, çıkmıyorum. Sıhhat konseyimiz var çalışanlarımıza mail atıyoruz. Kendinize dikkat edin, kollayın… Önlem farklı korkmak münferit hususlar. Şirketlerin ekonomik olarak korkmaması gerekiyor. Tabi ki sorun var. Işçinin 2020’de ne kadar çalışacağı planlandıysa bu performansı yıl sonuna kadar çalışarak kapatabilir. O yüzden bu virüsün bize üretim olarak pürüzü yok, zararı yok. Umumî Yönetici olarak bana da çok vazife düşüyor. Direksiyonu güzel tutmak gerekiyor ve morali güzel tutmak gerekiyor. Benim işlerim beni burada bekliyor. Şu an Boeing-Airbus küçük siparişleri gecikse diye bir derdimiz yok. Yapılacak çok işimiz var.
Türkiye-Arjantin ortak teşebbüsü kontratı imzalayacağız
Bir çok tesisi bu hikayeler olmadan bitirmiştik. Uzayla ilgili çok muazzam test ve üretim konumumuz var daha evvel biten bir tesisti. Virüs öncesinde de mühendislerimizi koyduğumuz çok hoş bir bir konum yaptık ve orayı da bitirmiştik. Uzay tesisinin bir eksiği yok şu an. Türksat 6-A girişimi yoluna devam ediyor. Uzay çalışmalarımızda kesinti yok. Uyduyu yaptığımız bölgeye koronavirüsün girme talihi yok. Yüksek basınçlı bir mekan lakin tabi içtimaî arayı himayeye çalışıyoruz. Biz bu ara Arjantin’le bir şirket kurmuştuk INVAP’la. Bu bir ortak şirket SMALL GEO dediğimiz Türksat 6-A büyük uydu oluyor bunun bir küçüğü fakat fonksiyon olarak yakın bir uydu ve yeni teknoloji. Yakında milletlerarası bir satışa imza atabiliriz. Arjantin’le bir arada yakın devirde bir kontrat imzalayabiliriz. Uydu satışı yapıyoruz bu buhranda. Bir iki ay içinde ilan edeceğiz. Biz şu an yerkürede iş kovalıyoruz. Kabuğumuza çekilme durumumuz yok.
Aksungur ne durumda?
Aksungur entegrasyon çalışmalarını bitirmek üzere. Saf uçuşlar biraz daha zorlaştı. Yalnız TUSAŞ’ın yaptığı işler değil biz uçuşa giderken öteki ögelere da gereksinimimiz oluyor. Test uçuşları bu virüsten ötürü akşamüzeri olabilir lakin bir gevşeme kelam konusu değil. Öbür eserlerimiz de var. Biz o eserlerin satışı gerçekleşmeden sizlerle paylaşamıyoruz. Hem bizim kişisiz uçak kümemiz, hem sabit kanat eğitim uçağı Hürjet kümemiz birebir halde çalışmalarına devam ediyor. En tezli kısım şu olacak. Adam-saat diyoruz ya bizim üretimdeki mühendisler adam-saat formunda çalışıyor. Ben bu 2020 bütçesinde adam-saat planını tutturursam yüzde 23 büyüyeceğim esasen. –Marifet bu ortamda dolar bazında bahsetiyorum.–
Lockheed Martin’in bizden büyük bir destek alması laf konusu
Yeni bir hayat var ve yüz yüze görüşme mümkün olmuyor. Tele konferansın çok fonksiyonel olmuş olduğunu gördük. Ben IT ve malumat teknolojilerine uzak bir insan değilim. Lakin bu virüs gösterdi ki uzakmışız. Artık hafta sonu, gece, sabah diye kavramlar yok artık. Bir düğmeyle istediğiniz içtimayı yapıyorsunuz. Hem birlikte hem de memleketler arası bazda yapıyoruz. Hem Airbus’a hem Boeing’e çok yakın duruyoruz. Lockheed Martin’in bizden büyük bir destek alması kelam konusu. Devletten nakit istiyoruz üzere bir şey akıllara gelmesin, TUSAŞ olarak uygun durumdayız. Bütün yerkürede savunma bölümü çalışıyor. Fransız Ulusal Savunma Bakanlığı’nın bir bülteni vardı. Bu bültende çalışma vaktinin ehemmiyetinden bahsetiyor, savunma sanayine virüs köstek değil. Ancak işçinin sıhhati başımızın üzerinde.
Şu an konuttan çalışma sistemi içerisinde değiliz. Lakin bunun için çok kişisel malumat teknoloji altyapıları mevcut. İş Bankası Umumi Müdürü’yle konuştuk onların uygun bir altyapıları var. Binlerce kişi meskenden çalışabiliyor. Biz o yapıları da ediniyoruz. Bir mühendis burada çalıştığı üzere hanesinden çalışabilecek. Bütün bunlara sahip oluyoruz. Aslında bu virüs kişilere sıkıntı kurallar altında çalışmayı öğretti.
Cumhurbaşkanlığı ve SSB’ye bağlandıktan sonra daha güçlendik
Türkiye’de 4 büyük dediğimiz şirket var. Biz varız, Kale Öbeği var TEİ var ve ALP Havacılık var. Bu dalda yani Aerospace’de 4 büyük bizleriz. İnşallah daha büyük şirketler olur. Biz bu 4 büyükle organize olmaya başladık. Aselsan, Roketsan ve Havelsan ile iş birliğimiz aslında baki. Sırf uçan araçlar yapanlardan bahsetiyorum. Biz Türkler bir arada olmamız gerekiyor, daha çok iş paylaşımı yapmamız gerekiyor. Biz artık öteki şirketlere tasarım dahil iş vermeye çalışıyoruz. Bir an evvel bu girişimlerin bitmesi gerekiyor. TUSAŞ olarak bitirmek zorunluluğumuz olmasada bu şirketlere nasıl bir iş paketi verebiliriz diye moda girdik. Vakıf şirketlerinde çok daha şahsi bir durum var. Türkiye’nin savunma sistemi bir ekosistem oluşturdu. TUSAŞ tek başına bir meal söz etmiyor. Örnek vermek gerekirse bizim İHA’larımız, uçaklarımız yahut Atak’larımız için Roketsan’ın ürettiği füzeler yoksa bir işe yaramıyor. Türkiye bunu iki tarafıyla yapabiliyor. Biz uçanı yapıyoruz gayrı bir şirketimizde üzerindekileri yapıyor. Aselsan avionik yahut elektronik harp sistemleri yapıyor. Havelsan ise entegrasyon yapıyor. Bu ekosistem Savunma Sanayi Başkanlığı Cumhurbaşkanlığı’na bağlandıktan sonra savunma sanayii olarak güçlendik. Bu ekosistemi virüste etkileyemez öteki bir şeyde etkileyemez. Savunma şirketleri memleketlerin savunması için vardır. Bu virüsün bizim hayatımıza getirdiği zorluğun çok daha ziyadesi olsa bile biz tedbirlerimizi alıp 7-24 çalışacak şirketleriz.
Gökbey için 1600 beygirlik turboşaft motoru denemelerini yapıyoruz
Gökbey için 1600 beygirlik turboşaft motorunu denemelerini yapıyoruz. İnşallah teslimatlarını ilerleyen sene içinde yapmaya başlayacağız. Birinci denemeler için tabi ki. Lakin Türkiye’nin bilmesi gereken şu; savunma kolunda motorunu da, avionikleri de sen yapacaksın, yani uçuşu sağlayan elektrikleri de, kompozit gerecin ham hususunu de yapacaksın. Bunlarda bayağı bir ilerleme var yüzde 70-80’lere gidiyoruz yerlilik olarak. Lakin yüzde 100 olmadıktan sonra sorun var. Yüzde 100 olamamamızın sebebi beceriksiz olmamız değil. Bunlar vakit alıyor bir süreç geliştirmeniz gerekli. Çok kez tekrardan sonra yüzde 100’e geliyorsunuz. Lakin herkes şunu bilsin. Virüs olsa da olmasa da savunma dalı her çetin koşulda gerekirse 7-24 çalışacak durumda. Kompozit tesisimiz bitiyor. 200 milyon dolar yatırım yaptık. Yerküredeki en büyük 4 tesisten bir tanesi. Temmuz üzere burayı bize verecekler bizde içine cihazlar koymaya başlayacağız ve sonrasında üretime başlayacak. Millet bir taraftan kısıyor biz artırıyoruz. Demek ki işlerin bize gelmesi gerekiyor. Fırsatçı gözükmeyelim fakat Türkiye için fırsatçı olmak lazım. Motoru yapacağız bundan kimsenin kuşkusu olmasın yalnızca vakit alıyor. İçerideki sıcaklık bin 300 bin 400 radde. Bu sıcaklıkta o motorun 15 bin tonluk bir kuvvet oluşturması gerekiyor. Gözümüz korkmuyor ancak vakit verilirse yapacağız.
British Aerospace’le olan süreci SSB yönetiyor
British Aerospace’le olan muahedeler daha netleşmedi. Bu süreci Savunma Sanayii Başkanlığı yürütüyor. Savunma Sanayii Yöneticisi İsmail Demir’den Allah razı olsun. Ona dedim ki:” Bir ekosistem var, bütün liderlere raporluyor, vakıf şirketleri var, fonu geliyor. Allah razı olsun devletimizden. Bizde çalışmaya devam ediyoruz. Türkiye kendi tarafını yapıyor fakat memleketler arası bir mutabakat yok. Atak’la ilgili Pakistan tarafıyla bir uzatma teklifi aldık. Bize bekleyelim dediler. Amerikan senatosundan onay bekliyoruz. Bu virüs yerküredeki bütün devletleri yakın yapıyor birbirine. Şirketler birbirine daha çok muhtaçlar. TUSAŞ olarak büyüyen bir şirketiz. Yani doyuma gelmiş bir şirket değiliz. Lakin bizim muhattap olduğumuz memleketler arası şirketler mesela Honeywell’den istiyoruz. Bu şirketler işleri yapmış bitirmişler ve rahat etmişler. Buhranların onları etkilemesi bizim üzere olmuyor. Biz yokuş çıktığımız için buhran gelince bir adım dinlenebiliriz. Ve tekrar çıkacağız. Onlar yukarıda oldukları için aşağı inmek yukarı çıkmaktan daha zordur. Bu virüs şunu gösterdi. Kişiler daha düzgün olmak zorunda, daha çok çalışmak zorunda, kendisini daha çokça korumak zorunda, şirketler daha düzgün olmak zorunda, daha çok çalışanını korumak zorunda. Bir de milletlerarası şirketler el ele tutmak zorunda. Artık TUSAŞ kimdir ben o şirketle çalışmak istemiyorum diyecek olanın olduğunu sanmıyorum.
